سؤال: در خواستگاري چگونه پی ببریم که دختر مورد نظر، با ایمان و مقید به دین است و در ” عمل ” می‌کوشد که حدود الهی را رعایت کند؟
پاسخ: سؤال خيلي دقيقي است. كمتر كسي به اين نكات دقيق توجه دارد. اگر دقت كرده باشيد وقتي سؤال از شناخت طرف مقابل مطرح مي‌شود بنده از يك طرح يا پروژه جامع تحقيق سخن مي‌گويم بارها و بارها تأكيد كرده ام كه شيوه هاي كشف ويژگي‌هاي اخلاقي و صفات شخصيتي را نبايد به گفتگو محدود كرد حتي يك روان‌شناس ماهر هم علم غيب ندارد و با يك گفتگو نمي تواند به تمام جوانب شخصيت فرد مراجعه كننده پي ببرد. بنابراين هميشه به جوانان توصيه مي شود كه جدا از اين كه بخواهيد با توجه به چند نشانه آن هم در يك جلسه، به عمق شخصيت فردي پي ببريد خودداري كنيد. بايد دنبال «كشف صفات پايدار» باشيم نه رفتارها و گفتارهاي ظاهري كه ممكن است با تعارف و مجامله و ظاهرسازي و غلو و مبالغه يا حتي خودكم بيني و كم‌رويي همراه باشد.

كشف صفات پايدار
به اين دو حديث دقت كنيد. امام صادق عليه السلام چگونه به ما معيار مي دهند:
امام صادق(ع) در بیان معیار انتخاب افراد می فرماید: «لَا تَغْتَرُّوا بِصَلَاتِهِمْ وَ لَا بِصِیَامِهِمْ فَإِنَّ الرَّجُلَ رُبَّمَا لَهِجَ بِالصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ حَتَّی لَوْ تَرَکَهُ اسْتَوْحَشَ وَ لَکِنِ اخْتَبِرُوهُمْ عِنْدَ صِدْقِ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَة؛[1] به نماز و روزه افراد فریفته نشوید؛ چه بسا که شخصی به نماز و روزه عادت کرده و ترک آن برایش وحشت آور و آزار دهنده است؛ بلکه آنها را در مقام راستگویی و امانتداری آزمایش کنید.»

امام صادق(ع) در گفتاری چنین هشدار می دهد: «لا تَنْظُرُوا اِلی کَثْرَةِ صَلاتِهِمْ وَ صَوْمِهِمْ وَ کَثْرَةِ الْحَجِّ وَ الْمَعْرُوفِ وَ ضَطْنَتِهِمْ بِاللَّیْلِ اُنْظُرُوا اِلی صِدْقِ الحَدیثِ وَ أداءِ الاَمَانَةِ؛ نگاه نکنید به بسیاری نماز و روزه و حج و کارهای نیک و دعا و زمزمه های شبانه افراد! نگاه کنید به راستگویی و امانتداری مردم.» [2]

از نظر امام صادق(ع) امانتداری، 3 مرحله دارد و کسی را نمی توان امین به حساب آورد؛ مگر اینکه در این 3 مرحله، امانتداری خود را اثبات کند: در حفظ اموال، حفظ اسرار و رازهای پنهانی و پاسداری از ناموس مردم. اگر فردی 2 مورد را رعایت کند؛ اما در یکی دیگر از عهده برنیاید، امین نخواهد بود.
آن حضرت در این باره فرمود: «لَا یَکُونُ الْأَمِینُ أَمِیناً حَتَّی یُؤْتَمَنَ عَلَی ثَلَاثَةٍ فَیُؤَدِّیَهَا عَلَی الْأَمْوَالِ وَ الْأَسْرَارِ وَ الْفُرُوجِ وَ إِنْ حَفِظَ اثْنَیْنِ وَ ضَیَّعَ وَاحِدَةً فَلَیْسَ بِأَمِین؛[3] شخص را نمی توان امین به حساب آورد مگر آن که در سه چیز امانتداری خود را انجام دهد: بر اموال، اسرار و ناموس [مردم]. و اگر دوتای اینها را حافظ باشد و یکی را ضایع کند، امین نیست.»

سؤال: چرا به نماز و روزه و حج نمي تواند ملاك دقيقي باشد؟
پاسخ: بايد خوب دقت شود نماز و روزه و حج گزاردن ملاك ايمان و گزينش ما نيست. اين اعمال عبادي فردي اگر چه بسيار مهم هستند ولي ملاك دقيقي براي شناخت افراد نيستند چون ممكن است به شكل عادت باشند و پشت آن شناخت عميق نباشد.

ولي در راستگو و امانت داري (حفظ اسرار، رعايت اموال و حقوق مادي ديگران،حفظ ناموس مردم) انسان با اجتماع در ارتباط مي شود و اين روابط گاهي انسان را به چالش مي كشند و از اين جهت محك خوبي براي كشف عميق ايمان افراد است. به عنوان نمونه كسي كه براي رسيدن به منافع يا دفع ضرر، راحت دروغ مي گويد ايمانش قوي و عمقي نيست.

سؤال: وقتي نماز كه فرد در روزهاي متمادي فردي آن را به جماعت هم مي‌خواند نمي‌تواند ملاك دقيقي براي شناخت افراد باشد پس بايد گفت شناخت دقيق‌تر از چيزي است كه فكر مي كنيم چگونه به شناخت صفات ريشه دارد افراد (راستگو و امانت داري ) برسيم؟
پاسخ: گفتيم براي كشف شناخت افراد در ازدواج بايد از كانال هاي مختلف وارد شويم و نبايد خودمان را متكي به رفتار ظاهري و گفتار افراد كنيم. راه‌هاي كشف صفات پايدار افراد( دختر و پسر) در خواستگاري

براي كشف صفات پايدار افراد بايد از موارد زير كمك بگيريم:
1. سخنان فرد در جلسات متعدد (توجه به تناقضات گفتاري)
2. پرسش هاي معكوس
3. لغزش هاي كلامي و رفتاري
4. همسفر شدن با او خانواده اش( تأكيد بر ارتباط غيركلامي)
5. سخنان و رفتارهاي كلامي و غير افراد خانواده باهم،
6. نظرخواهي از دوستان، همكاران، همكلاسيان
7. نظرخواهي از معرّفان مورد قبول او
8. توجه به نوع پوشش و ظاهر او،
9. دقت به نوع كتاب‌هايي كه در كتابخانه دارد، سي دي‌هاي او
10. ديدن آلبوم عكس توسط همجنسش
11. توجه به نوع ارتباط او با ديگران (به طور غيرمستقيم) در فضاي آزاد نه رسمي و تشريفاتي به عنوان نمونه مي تواند براي يك پارك را براي آشنايي خانواده ها با همديگر در نظر گرفت. در آنجا به شيوه رفتار او با خانواده اش، گدا، بازي كودكان و …. توجه كرد)
12. توجه به قدرت خودكنترلي او هنگام هيجان هاي مثبت (شادي) و منفي( غم و خشم، اضطراب و عشق و..) فردي كه وابستگي افرادي دارد خودكنترلي و اراده و اعتماد به نفس و احساس ارزشمنديش پايين است.
13. توجه به آثار علمي يا هنري او ( نوشتار، عكس، طرح، نقاشي، و…)
14. كمك از مشاوره ازدواج (مصاحبه ها، آزمون هاي روان شناختي مانند neo تست نقاشي، تست شخصيت كتل و ام ام پي اي)

** توجه: رفتارهاي غيركلامي (لحن، حالات چهره، جلوه هيجانان منفي و مثبت در زمان هاي مختلف، پوشش و…) بيش از رفتارهاي كلامي اهميت دارد. برخي از متخصصان ارتباطات سهم رفتار غير كلامي را 70 درصد و برخي حتي 93 درصد مي‌دادنند.[4]

پی نوشت :
1. الکافی، ج2، ص104.
2. الکافی، ج2، ص104، باب الصدق و اداء الامانة، ح5.
3. مستدرک سفینة البحار، علی نمازی شاهرودی، نشر اسلامی، ج1، ص223 و بحار الانوار، ج75، ص229.
4. سايت انجمن گفت و گوي ديني